چكيده

حماسه عظيم عاشورا يك مكتب فكري است كه از سال 61 هجري آغاز و با گذشت بيش از سيزده قرن و نيم هنوز از حيات و طراوت و شادابي خاصي برخوردار است و در هر زماني حرف و طرح نوي براي جامعه بشري دارد. كل يوم عاشورا و كل ارض كربلا.

اگر چه دستگاه بني اميه و بني‌العباس و همه ظالمين و مستكبرين  و صاحبان قدرت و ثروت تا به امروز با بسيج امكانات و نيرو ، سعي و تلاش در تضعيف و تحريف و تخريب حادثه عظيم عاشورا داشته و دارند. اما هرگز نتوانستند جلوي ماندگاري و پويايي عاشورا را بگيرند بلكه هر سال كه مي‌گذرد بطور گسترده‌تر و با شور و شعور بيشتر برگزار مي‌شود و در طول تاريخ بشريت بعنوان يك حماسه ماندگار و جاودانه مطرح گرديده است.

در بررسي و تحليل ماندگاري و پويايي عاشورا به اين نتيجه رسيديم عواملي در جاودانگي اين حماسه عظيم دخالت داشته‌اند كه برخي از آنها عبارتند از :

1- اراده و مشيت الهي                           

2- وعده الهي

3- اخلاص و انگيزه الهي                        

4- نقش رسول خدا (ص)

5- نقش ائمه (ع)                       

6- نقش علماي شيعه

7- نقش مؤمنين                                    

8- نقش ايران

مقدمه

حماسه جاويد عاشورا دانشگاهي است به پهنه تاريخ و گستره كره زمين كه از سال 61 هجري افتتاح و با خون پاك و مقدس حسين (ع) و يارانش آبياري و ثارالله و وصل به خدا گرديد لذا ابدي شد و اين دانشگاه براي هميشه تاريخ بازخواهد بود و دانشجو مي پذيرد و نيرو تربيت مي كند. كربلا دانشگاهي است كه دانشجويان آنها تنها شيعيان عالم در طول تاريخ نيستند بلكه همه مسلمانان و همه آزاد انديشان در سراسر جهان همچون گاندي ، محمدعلي جناح ، جرجي زيدان ، آنتوان بارا ، توماس كارلايل و … از آن درس ها گرفتند. دانشگاه كربلا كه مؤسس آن حسين بن علي (ع) است در رشته‌هاي مختلف دانش پژوه‌ مي‌پروراند و فارغ‌التحصيلان آن قطعاً انسانهاي سربلند در دنيا و آخرت خواهند بود.

دانشگاهي كه با گذشت بيش از سيزده قرن و نيم از حماسه آن به فراموشي سپرده نشد و هم چنان مورد توجه و ستايش نويسندگان، سخنرانان ، شعرا ، انديشمندان ، رهبران و آزاد مردان جهان هست و در نهضت‌ها و حركت‌هاي انقلابي و اصلاحي از اين واقعه عظيم الهام مي‌گيرند هنوز حرف و طرح نو دارد . درس‌ها و عبرت‌ها دارد . هر روز و در هر زمان و در هر كجا براي هر سن و سال پيام‌ها دارد . كل يوم عاشورا و كل ارض كربلا .

ششماهه علي اصغر ، سه ساله رقيه ، سيزده ساله قاسم ، هجده ساله‌ علي‌اكبر ، سي و چهار ساله ابوالفضل ، پير محاسن سفيد چون حبيب‌بن‌مظاهر دارد . هم غلام ، هم آزاد ، هم زن ، هم مرد ، هم توبه كرده چون حر بن يزيد رياحي دارد . لذا در همه گروه ها و مكاتب و سن و سال و حيثيت و قوميت و از هر كجا عالم دانشجو و سخنگو دارد. دانشگاه بين‌المللي است . مرز عقيده و جغرافيا نمي‌شناسد . نظر ده‌ها ميليارد انسان را در طول تاريخ به خودش جلب كرد و بر مظلوميت او و يارانش اشك ها ريختند . اگر اين اشک ها جمع گردد ، طوماري عظيم و سيلابي سهمگين بپا مي شد.

بياييم سعي كنيم ما نيز از جمله بلكه از بهترين دانشجويان و تربيت شدگان اين حماسه عظيم باشيم و اين مدال افتخار را در دنيا و آخرت به گردن آويزان نماييم.

تحقيق و بررسي و تحليل رمز جاودانگي حماسه عظيم عاشورا نيازمند به بررسي زياد و تأليف كتابها دارد. اين جانب با قلم و فهم ضعيف و بضاعت اندك تلاش نموده به بخشي از علل جاودانگي عاشورا اشاره نمايد اميد است مورد قبول حسين بن علي (ع) واقع شود.

جاودانگي عاشورا

اكثر حوادث و مكاتب فكري از سه ويژگي تولد، اوج و فرود بيرون نبوده‌اند روزگاري حرفي براي گفتن داشته‌اند و به مرور زمان با چالش‌ها مواجه شده‌اند و اين حكايت از عدم ماندگاري اين حوادث و ديدگاهها داشته که با گذشت زمان ، به فراموشي سپرده شدند اما حماسه‌ي عاشورا يك مكتب فكري است كه از سال 61 هجري قمري آغاز و با گذشت 1367 سال هنوز از حيات و طراوت و شادابي خاصي برخوردار است گويا همين امسال واقع شده و در هر زماني حرفي نو و طرحي نو براي جامعه بشري دارد . كل يوم عاشورا و كل ارض كربلا. و هرچه مي‌گذرد گسترده‌تر با شور و شعورتر برگزاري مي‌گردد.

اگر چه در طول بيش از سيزده قرن و نيم از واقعه عاشورا همواره  تمام ظالمين و مستكبرين، صاحبان قدرت و ثروت سعي و تلاش در تضعيف و تحريف و تخريب حادثه عظيم كربلا داشته و دارند اما هرگز موفق نشده و نخواهند شد. بني‌اميه از زمان وقوع حماسه عاشورا سال 61، با بسيج كردن امكانات و نيرو، سعي و تلاش در تحريف عاشورا داشته‌اند گاهي آن روز را روز عيد و جشن و سرور نامگذاري كردند يوم تبركت به بنواميه و يوم فرحت به آل زياد[1] روز عاشورا روزي است كه بني‌اميه آنرا مبارك و ميمون دانسته‌اند و آل زياد آنرا روز شادماني قرار دادند. زماني به توجيه جنايت يزيد پرداختند و گاهي اهداف قيام اباعبدالله الحسين (ع) را تحريف كردند زماني براي عزاداران و زائرين مشكلات ايجاد مي‌نمودند و چندين بار هم به بارگاه ملكوتي امام حسين (ع) جسارت كردند اما هرگز نتوانستند مردم را از حسين ، ياد حسين و آثار حسين دور نگه بدارند . بني‌العباس نيز 700 سال تلاش كرد تا عاشورا تحريف گردد . سلاطين جور و ظلم هم تا به امروز تلاش بر انزواي عاشورا داشته‌اند و اخيراً هم جلسه‌اي كه در اسرائيل با حضور پژوهشگران غرب و آمريكا برگزار شد بعد از بحث و بررسي به اينجا رسيدند كه شيعه دو عنصر اساسي بنام عاشورا و مهدويت دارد لذا با اعتبار كلان و برنامه‌ريزي و بكارگيري نيروهاي داخل و خارج سعي و تلاش در تحريف و تخريب عاشورا نمودند كه مقاله خون بخون شستن محال آمد محال ، تضعيف عزاداري ، انتقاد به لباس سياه و اينكه زمان عزاداري به عصر صفويه بر مي‌گردد از اين قبيل است و بالاخره مايكل برانت رئيس اسبق سازمان سيا با تشكيل شعبه شيعه‌شناسي در سازمان مذكور و اعزام كارشناسان به پاكستان و جمع‌آوري اطلاعات مربوطه ، نتيجه گرفتند كه شيعه دو عنصر اساسي دارد. رهبري آنها در دست مرجعيت و ديگري محرم و عاشورا است . لذا اعتبار كلان براي تضعيف و تخريب آن دو گذاشته‌اند و جسارت به مرجعيت و حوزه‌هاي علميه و تخريب عزاداري امام   حسين (ع) در دستور كار عوامل داخل و خارج قرار گرفت كه ورود اشعار نامناسب در مداحي از اين قبيل بوده است عليرغم اين همه تلاش در طول تاريخ در تخريب عاشورا اما هرگز نتوانسته‌اند جلوي ماندگاري آنرا بگيرند. علل ماندگاري عاشورا چيست؟!

علل ماندگاري و پويايي عاشورا

بي‌شك رمز و راز جاودانگي حماسه عاشورا معلول يك عامل فقط نيست بلكه عوامل متعددي در جاودانه ماندن آن دخالت داشته كه با توجه به محدوديت مقاله به تعدادي از آنها بطور خلاصه اشاره مي‌گردد.



1- اراده و مشيت الهي

يريدون ليطفوا نورالله بافواههم والله متم نوره و لو كره الكافرون[2]

مي‌خواهند نور خدا را با دهانشان خاموش كنند اما خداوند نور خود را كامل مي‌كند هر چند كافران خوش نداشته باشند با توجه به جمع و مضارع بودن فعل يريدون استفاده مي‌شود كه هم تلاش مخالفين جمعي است و هم مستمر ، پس همه كفار ، منافقين و مخالفين ، همواره تلاش جمعي، مستمر و بي‌وقفه در محو اسلام و قرآن و اهل بيت داشته و دارند كه نور آنها را خاموش كنند و خداوند هم اراده فرموده نه تنها نور آنها خاموش نگردد بلكه هر روز مي‌گذرد گسترده‌تر گردد.

پس اراده و مشيت الهي بر ماندگاري عاشورا قرار گرفته است. لذا پيامبر اعظم فرمود : ان لقتل الحسين (ع) حراره في قلوب المؤمنين لن تبرد ابداً[3] . همانا شهادت حسين حرارت و شعله‌اي در قلب‌‌هاي مؤمنين ايجاد كرد كه هرگز سرد نخواهد شد. و اين محبت و ارادت را خداوند متعال در قلوب مردم گذاشته است كه تا نام حسين برده مي‌شود دلها مي‌شكند و هواي كربلا مي كند.

2- وعده الهي براي ماندگاري شهيدان

و لا تحسبن الذين قتلوا في سبيل الله امواتاً بل احياء عند ربهم يرزقون[4] . كساني كه در راه خدا كشته شده‌اند را مرده مپنداريد بلكه زنده‌اند و نزد پروردگارشان روزي مي خورند .

و لا تقولوا لمن يقتل في سبيل الله اموات بل احياء و لكن لا تشعرون[5]

به آنها كه در راه خدا كشته مي‌شوند مرده مگوييد بلكه زنده‌اند ولي شما نمي‌فهميد.

اين دو آيه شريفه صراحت كامل دارند كه هر كس آرم قتل في سبيل الله را داشته باشد زنده جاويد است و هيچ كس حق ندارد آنها را مرده پندارد.

اگر شهدا زنده جاويد هستند و حيات ابدي دارند بمراتب سيد و سالار شهيدان جاودانه خواهد بود.

و دليل بر جاودانه و حيات ابدي سيدالشهداء اين است كه عاشورا هر روز و هر زمان پيام دارد و حسين (ع) در قلوب همه ارادتمندان جا دارد و وقتي محرم مي‌رسد مردم خودبخود و بدون هيچ هزينه و هرگونه تهديد عزاداراي مي‌كنند لباس سياه مي پوشند در و ديوار را سياه پوش مي‌كنند . اين‌ها دليل بر زنده بودن امام حسين (ع) و پويايي عاشورا است.

3- اخلاص و انگيزه الهي در خلق حماسه عاشورا

براساس آيه كريمه ما عندكم ينفدو ما عندالله باق[6] .

آنچه كه نزد شما باشد سرانجام فاني و نابود مي‌شود اما آنچه كه نزد خدا باشد و رنگ بوي خدايي بگيرد همانند ذات پاكش جاودانگي پيدا مي‌كند.

از آنجا كه خلق حماسه عاشورا داراي انگيزه الهي بود و حسين بن علي (ع) در يك روز هر چه داشت براي خدا و در راه احياي دين خدا و سنت رسول خدا فدا كرد و با خون سرش امضاء نمود لذا رنگ ابدي پيدا كرد و هرگز گرد و غبار غفلت و فراموشي آن را نمي‌گيرد چون كه قيام امام حسين (ع) رنگ و بوي دنيا نداشت تا فناپذير گردد . لذا در يك بيان نوراني هدف حركتش را اين گونه بيان فرمود. اني لم اخرج اشرا و لابطراً و لا مفسداً و لا ظالماً و انما خرجت لطلب الاصلاح في امه جدي[7].

هدف من براي قيام، ظلم و فساد و فتنه‌گيري نيست بلكه فقط براي اصلاح امت جدم رسول خداست و در اين راه، جان خود را براي نجات بندگان خدا و هدايت آنها نثار كرد.

و بذل مهجته فيك ليستنقذ عبادك من الجهاله و حيره الضلاله[8] . در راه خدا جان خود را فدا كرد تا بندگان خدا را از ناداني و گمراهي نجات دهد.

4- نقش رسول خدا در ماندگاري عاشورا

يكي از دلايل ماندگاري حماسه عظيم عاشورا كلام و سيره رسول خدا درباره امام حسين و عاشورا بوده است روايت معروف حسين مني و انا من حسين[9] ، از رسول خداست كه   فرمود : حسين از من است و من از حسينم يعني درخت نبوت من در حسين  ريشه دوانيده است همچنانكه حديث مشهور من بكي علي‌الحسين او ابكي او تباكي و جبت له الجنه[10] نيز از پيامبر اعظم است كه فرمود : هر كس براي حسين گريه كند يا ديگران را به گريه وادارد يا خودش را به گريه بزند بهشت بر او لازم است . روايت ان لقتل الحسين حراره في قلوب المومنين لن تبرد ابدا [11]. از پيامبر رحمت است كه همانا با شهادت حسين حرارتي در قلوب مومنين ايجاد مي‌شود كه هرگز سرد نخواهد شد. پيامبر اعظم قبل از تحقق حماسه عاشورا مسئله شهادت امام حسين را متذكر و فضاسازي لازم را آغاز نمود لذا وقتي كه امام حسين (ع) در حالي كه نوزاد بود خدمت پيامبر اكرم آوردند حضرت او را بوسه زد و فرمود هر كس به زيارت او برود ثواب يك حج مرا دارد، عايشه تعجب كرد و عرضه داشت ثواب حج تو رسول خدا ؟[12]

رسول خدا در يك بيان نوراني به ماندگاري عاشورا در طول تاريخ اشاره نمود لذا وقتي كه جريان شهادت امام حسين (ع) را براي دخترش فاطمه (س) بيان فرمود حضرت زهرا گريه شديدي كرد و عرضه داشت متي يكون ذلك پدرجان اين واقعه در چه زماني اتفاق مي‌افتد. پيامبر خدا فرمود في زمان خال مني و منك و من علي : در زماني كه نه من هستم نه علي و نه تو، فاشتد بكائها و قالت يا ابه فمن يبكي عليه و يلتزم با قامه العزاء له: گريه فاطمه شديد شد و عرض كرد پس چه كسي بر حسين من گريه مي‌كند و عزا ، بر پا مي‌نمايد .

فقال النبي (ع) يا فاطمه ان نساء امتي تبكين علي نساء اهل بيتي و رجالهم يبكون علي رجال اهل بيتي يجدّدون العزاء جيلاً بعد جيل في كل سنه[13] .

اي فاطمه زنان امت من بر اهل بيت حسين و مردان امت من بر مردان كربلا گريه مي‌كنند آنها نسل به نسل در هر سال پرچم عزاي حسين تو را بر پا مي كنند.

5- نقش اهل بيت در ماندگاري عاشورا

يكي ديگر از عوامل مسلّم جاودانگي‌ عاشورا تلاش مستمر و سيره عملي ائمه (ع) در اقامه عزاي سالار شهيدان مي‌باشد. در مناسبت‌هاي مختلف به بيان اهميت عزاداري و زيارت امام حسين (ع) مي‌پرداختند، تبيين اهداف قيام امام حسين (ع) ، جلوگيري از تحريف عاشورا، بيان حقايق و عمق جنايت بني‌اميه، رسوا نمودن دستگاه بني‌اميه ، برگزاري مجلس عزاي امام حسين (ع) ، ترغيب و تشويق بر اقامه عزاي سالار شهيدان ، ذكر فضائل عزاداري و گريه بر حسين ، زيارت امام حسين از اقدامات بسيار مؤثر اهل بيت (ع) در ماندگاري حماسه عاشورا است . عزاداري حضرت زينب در قتلگاه كه به نظر شهيد مطهري براي اولين بار مجلس عزاي حسين را پر پا كرد[14] ، تا لحظه ورود سفيران كربلا به كوفه و شام و خطابه‌هاي آتشين و شجاعانه حضرت زينب و امام سجاد(ع) و گريه‌هاي طولاني امام سجاد (ع) در مدينه و سفارش امام باقر (ع) به برگزاري مجلس عزاداري در منا ، برگزاري مجالس عزا توسط امام صادق (ع) و امام رضا (ع) و ديگر ائمه و زيارت ناحيه مقدسه امام زمان (عج) همه در پويايي عاشورا نقش اساسي داشته‌اند.

6- نقش برجسته علما در ماندگاري و پويايي عاشورا

يكي ديگر از عوامل جاودانگي عاشورا تلاش مستمر علماي شيعه مي‌باشد كه با تأليف هزاران جلد كتاب در موضوعات مختلف مرتبط با امام حسين (ع) و عاشورا و نيز از راه وعظ و خطابه و برپايي مجالس عزاداري و تشويق و ترغيب مردم بر اقامه عزاي امام حسين (ع) از خدمات مراجع عظام و علماء و مبلغين و مؤلفين و شعراء مي‌باشد.

برپائي نهضت و قيام انقلابي و اصلاحي در مقابل مستكبران و ظالمين با الهام از عاشورا ، از جمله نهضت و انقلاب شكوهمند ايران اسلامي به رهبري امام خميني (ره) از ديگر موارد تلاش علماء در عصر غيبت امام زمان (عج) مي‌باشد.

7- تلاش بي‌وقفه مؤمنين و مؤمنات در ماندگاري عاشورا

تلاش مستمر و همت والاي مؤمنين و ارادتمندان به امام حسين (ع) در برپايي مجالس عزاداري ، راه‌انداختن دستجات سينه‌زني  و نيز حضور در كربلا از ديگر عوامل ماندگاري عاشورا است.

نقش مردم از زمان بني‌اميه تا بني‌العباس تا زمان رضاخان و ديگر ستمکاران در برگزاري عزاي امام حسين تحت هر شرائطي با وجود تهديد و ممانعت و زندان بسيار روشن و قابل تقدير است با حضور زنان و مردان و جوانان در عزاداري و سينه‌زني و كنار حرم حسين بن علي به مبارزه  عملي با بني‌اميه و بني‌العباس و ديگر ظالمين مي‌پرداختند و در زنده نگه داشتن عاشورا سهيم بوده و هستند از زيارت جابربن عبدالله انصاري گرفته تا حضور جسورانه زن و مرد در كنار قبر امام حسين (ع) و عزاداري نمودن آنها ، غوغايي بر مزار شهداي كربلا بر پا مي کردند . لذا متوكل عباسي دستور داد كه مزار امام حسين (ع) را ويران نمايند تا كسي براي عزاداري به آنجا نرود.

آنهايي هم كه قادر نبودند به كربلا بروند در همان محل خود مجلس عزا برپا مي كردند . در عصر صفوي و قاجاريه عزاداري به تمام ايران و عراق و افعانستان و تركمنستان گسترش يافت. در دوران رضاخان كه به دستور انگليس حسينيه‌ها را بستند و عزاداري و تعزيه ممنوع شد زن و مرد ايراني با تمام قدرت خانه به خانه به برپائي مجالس عزاداري همت گماشتند.

در عصر حاضر در همه جاي كره زمين و تمام قاره‌هاي دنيا پرچم عزاي امام حسين (ع) برپا مي گردد و روز به روز بر عظمت و گستردگي او افزوده مي‌شود و هيچ كس نمي‌تواند مانع آن بشود.

8- نقش ايران در ماندگاري عاشورا

يكي از عوامل ماندگاري و گسترش عزاداري اباعبدالله الحسين (ع) مردم ولايتمدار ايران اسلامي بوده اند . در كتاب امام حسين و ايران به نقش اساسي ايرانيان در جاودانگي عاشورا اشاره شده است . بار تولومو عقيده دارد ايرانيان در سال 61 هجري قمري آماده شدند كه به امام حسين (ع)  كمك كنند تا به ايران بيايد و حاكم ايران شود [15].

حضور ايرانيان در قيام مختار بر همگان روشن است وقتي كه مختار بدست مصعب‌بن زبير كشته شد مصعب اعلان كرد هر كس با مختار بود اگر پرچم سفيد بگيرد در امان است نوشته‌اند حدود 8000 نفر با پرچم سفيد آمدند مصعب گفت ايرانيان جدا شوند. 7300 نفر بعنوان ايراني جدا شدند دستور داد همه را بكشند گفتند اي امير خودت اعلان كردي درامان هستند، گفت ايرانيان اعتقاد قلبي و راسخ به علي (ع) و بچه‌هاي علي دارند وجود آنها موجب دردسر است.

حتي زنان ايراني از جمله مازندراني ها براي مختار طلا و جواهرات خود را ارسال كردند تا هزينه سربازان مختار تأمين شود و در خون خواهي حسين (ع) سهيم باشند.

مارسلين مي‌گويد از سال چهلم هجرت كه علي‌بن‌ابيطالب (ع) زندگي را بدرود گفت ، معاويه و پسرش يزيد ايرانيان را در فشار گذاشتند و به هر ايراني ظنين‌ مي‌شدند بي‌درنگ آنها را به قتل مي‌رساند اما ايرانيان چند دژ تسخير ناپذير داشتند كه عمال معاويه و يزيد نمي‌توانستند در آن دژها نفوذ كنند و يكي از دژها مازندران و ديگري گيلان بود [16].

اميد است ما هم در هر كجاي كره زمين و در هر نقطه ايران اسلامي هستيم مشمول فرمايش پيامبر اعظم گرديم و از نسلي باشيم كه در پويائي مجلس عزاي حسين (ع) دخيل بوده و  درماندگاري و پويائي حماسه عظيم عاشورا سهيم بوده و توفيق پاسداري ميراث گرانقدر گذشتگان را داشته و به طور سالم به نسل بعدي بسپاريم.



فهرست منابع

1- قرآن كريم

2- مفاتيح الجنان

3- تفسير نمونه- ناصر مكارم شيرازي - دارالکتب الاسلاميه - تهران

4- بحارالانوار- محمدباقر مجلسي-مؤسسه الوفاء بيروت- 1404 ق

5- الخصائص الحسينيه- جعفر شوشتري- مؤسسه مطبوعاتي دارالكتاب- قم - پنجم -1378ش

6- حماسه حسيني- مرتضي مطهري- انتشارات صدرا- تهران- دوازدهم- 1379 ش

7- امام حسين و ايران- كورت فويشلرآلماني ترجمه دكترمنصوري- انتشارات جاويد- تهران -چهارم

8- حماسه عاشورا- جمعي از نويسندگان- مركز چاپ و نشر مجمع جهاني اهل بيت- تهران- اول- 1381

9- از غدير تا عاشورا- جمعي از نويسندگان- انتشارات وثوق - قم- اول 1381 ش

[1] - مفاتيح‌الجنان زيارت عاشورا

[2] - صف 8

[3] - مستدرك الوسائل ج1 ص318

[4] - آل عمران 169

[5] - بقره 154

[6] - نحل 96

[7] - بحارالانوار ج44، 326

[8] - مفاتيح الجنان زيارت اربعين

[9] - بحارالانوار ج10 ص318

[10] - بحارالانوار ج 44ص 288

[11] - مستدرك الوسائل ج 10 ص318

[12] - بحارالانوار ج 98 ص35

[13] - بحارالانوار ج44 ص292

[14] - حماسه حسيني ج1ص 290

[15] - امام حسين و ايران

[16] - امام حسين و ايران